Over ruim 5 jaar zijn er per 100 werklozen tot wel 390 vacatures te vinden, bijna een verviervoudiging vergeleken met de huidige 110, zo voorspelt McKinsey & Company. En dat terwijl het op de top van de krapte, in 2022, nog ging om ‘slechts’ 143 vacatures per 100 werklozen. Dat was dus peanuts bij wat ons nog allemaal te wachten staat, aldus de beroemde consultancyfirma in een rapport, dat maar liefst 8 namen op de cover heeft staan, en dat een tikkeltje apocalyptisch schetst dat – als er niets verandert – het tekort op de arbeidsmarkt oploopt tot maar liefst 1,4 miljoen werknemers.

Een tikkeltje apocalyptisch schetst McKinsey dat het tekort kan oplopen tot maar liefst 1,4 miljoen werknemers.

Om die rampspoed te voorkomen pleiten de onderzoekers ervoor om scherpe keuzes te maken om mensen op te leiden, om te scholen en continu te stimuleren juist voor die banen te kiezen die het productiefst of maatschappelijk het meest belangrijk zijn. Ook bepleiten ze investeringen in automatisering, digitalisering en (generative) A.I. in alle sectoren. Met name 4 elementen noemen ze ‘essentieel’: de arbeidsparticipatie verder optimaliseren, de mobiliteit op de arbeidsmarkt vergroten en de ‘werkfitheid’ verbeteren. Ook is inzet nodig op meer arbeidsparticipatie; meer uren werken en langer doorwerken.

Meer mobiliteit graag

Volgens McKinsey hebben 3 sectoren tot 2030 het meest te vrezen: technische beroepen, ‘digitaal en tech’ (ict) en zorg en welzijn. Nederland zou in deze sectoren te maken kunnen krijgen met tekorten van respectievelijk 100.000, 105.000 en 245.000 mensen. Nieuwe instroom zal de vraag naar personeel in deze specifieke tekortgebieden waarschijnlijk niet kunnen vervullen. Dit betekent dat mensen die al actief zijn op de arbeidsmarkt deze banen zullen moeten invullen en daarom is meer mobiliteit binnen de arbeidsmarkt nodig.

Om de arbeidsmarkt gezond, sterk en vitaal te maken is een ‘trein van baantransities’ nodig.

Om de Nederlandse arbeidsmarkt gezond, sterk en vitaal te maken is een ‘trein van baantransities’ nodig, stelt het consultantsbureau. Het aantal mensen dat jaarlijks omgeschoold moet worden, zal naar verwachting met een factor 1,4 toenemen, waarbij het gemiddelde aantal beroepen per loopbaan stijgt van 1,9 naar 2,4. Alleen door zo de productiviteit te verhogen kan het tekort met 85 tot 90% afnemen, aldus McKinsey. De arbeidsparticipatie optimaliseren moet dan zorgen voor de resterende 10 tot 15%. Daarmee zou het voorspelde tekort van 1,4 miljoen mensen kunnen worden teruggebracht tot ongeveer 200.000 mensen in 2030.

‘Extreem en weinig reëel’

Je kunt in elk geval zeggen dat McKinsey weet wat er gebeurt als je een grote steen in een vijver gooit. Het rapport wist dan ook op dag van verschijnen heel wat aandacht te genereren. Want de cijfers ogen op het eerste gezicht misschien heel precies en doordacht. Maar ze zijn tegelijkertijd ook wel ‘extreem’ en lijken bovendien ‘ook niet heel realistisch’, reageert bijvoorbeeld Arjan Ruis, arbeidsmarktanalist bij Intelligence Group. ‘Waar moeten al die vacatures in slechts 5 à 6 jaar vandaan komen? Hoge economische groei wordt niet verwacht door het CPB (1-1,5% voor de komende jaren), noch door de onderzoekers/consultants.’

Nederland kende tot dusver de grootste krapte halverwege 2022, rekent hij voor. ‘Toen piekte het aantal openstaande vacatures op 464.000 en was de werkloosheid met 3,3% nog nooit zo laag. Ook in 2030 mag je een paar 100.000 werklozen verwachten, frictiewerkloosheid heb je altijd. Maar bij een werkloosheid van slechts 3,0% moet het aantal openstaande vacatures stijgen tot bijna 1,2 miljoen! Dat is 2,5 keer zoveel als het krapste moment ooit tot nu toe. Ik denk dat geen enkele (arbeidsmarkt)econoom een veel lagere werkloosheid als reëel beschouwt. Helemaal niet op een dergelijk korte termijn.’

‘Technisch en praktisch onmogelijk‘

‘Technisch en praktisch onmogelijk’, oordeelt ook zijn collega, Intelligence Group-oprichter Geert-Jan Waasdorp, die de cijfers van McKinsey met een flinke korrel zout zegt te nemen. ‘Zelfs als de schaarste nog 2 keer zo erg wordt als 9 maanden geleden, dan nog kom je ‘slechts’ halverwege het geschetste scenario. En dan zullen werkgevers stoppen met nog meer vacatures creëren en andere (technologische) oplossingen zoeken’, zegt hij.

‘Waarom lees ik niet of nauwelijks over het immense belang van de kwaliteit van werkgeverschap?’

Ook iemand als arbeidsmarktvorser Wim Davidse zet stevige vraagtekens bij de analyse van McKinsey. ‘Een mooi en onvolledig rapport’, noemt hij het. Dat de arbeidsproductiviteit en arbeidsparticipatie omhoog moeten, net als de mobiliteit op de arbeidsmarkt en de ‘werkfitheid’? Dat beaamt hij ook wel. Daarin is McKinsey natuurlijk bepaald ook niet de eerste die dat roept. ‘Maar waarom lees ik niet of nauwelijks over het immense belang van de kwaliteit van werkgeverschap?’, vraagt Davidse zich af. Ook begrippen als werkgeluk, retentie, bevlogenheid en sociale innovatie worden door hem node gemist.

‘De achilleshiel van de samenleving’

Toch zijn er ook mensen blij met het rapport. Het maakt in elk geval duidelijk dat de arbeidsmarkt het belangrijkste knelpunt is voor de Nederlandse economie, stelt bijvoorbeeld hoogleraar Ton Wilthagen (Universiteit van Tilburg). De arbeidsmarkt is volgens hem zelfs ‘de achilleshiel van de samenleving’ geworden, zegt hij in het FD. ‘We weten dat de krapte oploopt. Dat is jarenlang niet serieus genomen. Ook in het huidige hoofdlijnenakkoord staat vrijwel niets.’ Het getal van 390 vacatures per 100 werkzoekenden? Dat noemt hij ‘spectaculair’, maar, zo voegt hij toe: het zou ook ‘zomaar kunnen kloppen’.

Al die distributiecentra, de veestapel, koolstofintensieve industrie en kassen; passen die nog wel in Nederland?

Daar komt bij dat ook McKinsey ervoor pleit om keuzes te maken in wat voor economie we willen hebben. Al die distributiecentra, de veestapel, koolstofintensieve industrie en kassen; passen die nog wel in Nederland? Daarmee sluiten de consultants aan in een koor dat al eerder daar vraagtekens bij plaatste, zoals DNB-president Klaas Knot, econoom Mathijs Bouman, PvdA/GroenLinks-voorman Frans Timmermans in zijn Banning-lezing, en ook diverse universiteiten. Er is in elk geval (snel) een discussie over nodig, zo stelt het rapport, dat ten slotte een ‘ambitieus actieplan voor de komende 5 jaar en verder’ bepleit.

Lees ook

• Zorgwekkend: de arbeidsproductiviteit daalt. Valt er iets aan te doen?