De fabriek die nieuw plastic produceert uit het weggegooide plastic van Amsterdammers wankelt. Moederbedrijf Umincorp kampt met financiële problemen en wijt dit aan de concurrentie van gerecycled plastic met gloednieuwe plastics gemaakt van olie, die nog altijd goedkoper zijn. ‘Nederland is nog geen stap dichter bij een circulaire economie dan tien jaar geleden‘. It’s not easy being green…

Een volledig circulaire Nederlandse economie in 2050 is niet dichterbij gekomen. We gebruiken amper minder grondstoffen dan tien jaar geleden, terwijl het al in 2030 de helft minder moet zijn.

Circulaire business modellen

Recycling alleen is niet voldoende voor een circulaire economie. Er is behoefte aan solide circulaire businessmodellen, deelplatformen en veranderingen in gedrag. Dit vereist sociaal-economische vernieuwingen, maar in de praktijk krijgt dit nog te weinig aandacht.

Een eerder ICER-rapport benadrukt de noodzaak van aanpassingen in bestaande accountingregels die bedrijven met product-als-dienst hinderen. Naast de ontwikkeling van circulaire productie- en consumptieprocessen vraagt de transitie om het uitfaseren van lineaire ketens en producten met een korte levensduur die het milieu zwaar belasten. Dit kan worden bereikt door bijvoorbeeld heffingen op milieugebruik of een verbod op wegwerpproducten. Maa, wat kunnen we morgen al doen?

Kansrijke circulaire aanpak

Voor een kansrijke circulaire aanpak zijn drie elementen nodig:

1. Strategische elementen: Dit draait om het creëren van een gezamenlijke, solide business case. Is er voldoende volume van goede kwaliteit beschikbaar voor upcycling? Kan de circulaire keten tegen een stootje? Zijn er mogelijkheden om samen winst te maken? Kunnen middelen gedeeld worden en zijn de benodigde technologieën beschikbaar? Zijn de data voor de planning van de processen aanwezig?
2. Culturele elementen: Hierbij gaat het om de attitude van de betrokken circulaire ketenpartners. Creëer een cultuur die samenwerking stimuleert, mogelijk ondersteund door regelgeving als stimulans.
3. Samenwerking: Dit vloeit voort uit de strategische en culturele elementen. Het betreft de governancestructuren waarin gezamenlijk besluiten worden genomen en voortgang wordt gemeten. Samenwerking staat of valt met het eerlijk delen van lusten en lasten.

Het klink misschien wat abstract, maar dit moet goed worden uitgewerkt voor elke circulaire waardeketen, of het nu gaat om sinaasappelschillen, bierblikjes of isolatiemateriaal uit gesloopte gebouwen.

Marktwerking en marktordening

Als je de harde realiteit van marktwerking en marktordening negeert, blijf je als Don Quichot vechten tegen windmolens. Een centraal geleide planeconomie is niet de oplossing. Is er werkelijk altijd een brede coalitie nodig om de ‘business modellen’ van de toekomst te bepalen, zoals het PBL stelt? Of kan het anders? De juiste coalitie is belangrijker dan een brede coalitie; wie zijn de ‘best value’-partners in het netwerk?

Hoewel de honderden lokale circulaire projecten inspirerend zijn, moeten we ons afvragen of die initiatieven circulariteit werkelijk bevorderen. Wat is het grote probleem dat je wilt oplossen?

Denk groot, niet klein

Denk groot, niet klein. Lossen de plannen de echte uitdagingen op? Overweeg schaalbaarheid en een snelle uitrol. Van welke regelgeving en afspraken met branchegenoten ben je afhankelijk? Hoe betrek je de consument erbij? Vergeet de win-win voor iedereen niet. Bedenk van tevoren hoeveel geld je werkelijk nodig hebt en wie bereid is dit te betalen. Het is tijd voor Circulariteit 2.0. Je wint het namelijk nooit van de markt.

Walther Ploos van Amstel.