Apotheker Pieter Schulting en zijn vrouw Carla zijn in de ban van hedendaagse Afrikaanse kunst. Hun collectie biedt een uniek overzicht van werken uit een continent dat op het punt staat de kunstwereld te veroveren, zoals de komende maanden te zien is in de tentoonstelling Africa Supernova in Kunsthal KAdE in Amersfoort.

De onthulling van het beeld Antelope van kunstenaar Samson Kambalu, vorig jaar zomer op Trafalgar Square in Londen, zorgde voor flink wat opwinding. Het stelt twee mannen voor. De ene, wit en klein, is de Engelse missionaris John Chorley, die begin 20e eeuw probeerde Afrikanen te bekeren. De andere is zwart en een slag groter: John Chilembwe, prediker uit Malawi. Het beeld is gebaseerd op een foto uit 1914, waar toentertijd schande van werd gesproken omdat Chilembwe een hoed draagt, iets wat Afrikanen in wit gezelschap expliciet verboden was. Niet lang nadat ze samen waren vastgelegd, leidde de Afrikaanse prediker een opstand die hem het leven kostte. Nu staat deze ‘nagel aan de doodskist van het Britse rijk’ in hartje Londen op een sokkel, iets wat veel conservatieven in het verkeerde keelgat is geschoten.

Antelope is nog een jaar te zien in ­Londen, maar wie een indruk ervan wil krijgen, kan ook naar Amersfoort, waar een model van het beeld deel uitmaakt van de tentoonstelling Africa Supernova in Kunsthal KAdE. Ook te zien is werk van acht ­Afrikaanse fotografen die zijn opgenomen in de prestigieuze tentoonstelling A World in Common in het Londense Tate Modern. En kunst die recent figureerde op de Documenta en Biënnale van Venetië, ’s werelds belangrijkste kunst- evenementen. Het illustreert hoe dicht op de actualiteit de verzamelaars van al deze werken, apotheker Pieter Schulting en zijn vrouw Carla, opereren. Zelf zeggen ze bescheiden: “We hebben het geluk ooggetuigen te zijn van belangrijke ontwikkelingen in de Afrikaanse kunst”.

Nieuwe liefde

Het echtpaar Schulting verzamelt al ruim dertig jaar kunst. Het begon met schilderijen van de Haagse School, gevolgd door impressionis­tische doeken, zero-kunst en pop art. Toen ze zes jaar geleden een werk kochten van een kunstenaar uit ­Ethiopië, waar Carla gewoond heeft, was dat het begin van een nieuwe liefde.

De opkomst van hedendaagse Afrikaanse kunst als verzamelobject heeft een lange aanloop gekend. ­Magiciens de laTerre in Centre ­Pompidou was in 1989 de allereerste westerse tentoonstelling met Afrikaanse inbreng. Sindsdien volgden presentaties in vrijwel alle grote musea, maar als je het vergelijkt met het totaalaanbod bleef het Afrikaanse aandeel marginaal.

Inmiddels heeft het continent echter zijn eigen galeries, musea en kunstbeurzen, en hebben ook westerse topgaleries oog voor wat er gebeurt ten zuiden van de Middellandse Zee. Pieter en Carla Schulting zijn ervan overtuigd dat we aan de vooravond staan van een explosieve doorbraak naar de mainstream kunstwereld – vandaar de tentoonstellingstitel.

In relatief korte tijd hebben de Schultings een collectie aangelegd met 170 werken van 154 kunstenaars uit alle windstreken van het continent. Die wordt bijna in zijn geheel getoond in KAdE.

Zoals je niet kunt spreken over ‘Afrika’ als je het hebt over de 54 landen die het continent telt, is het ook lastig het over ‘Afrikaanse kunst’ te hebben. Toch zijn er wel wat rode draden te ontdekken.

Veel werk is kleurrijk en ademt een enorme frisheid; een aantrekkelijke palet waarachter vaak beladen verhalen zitten. Zoals in de abstracte wandtapijten – vol symbolisch kleurgebruik – van Abdoulaye Konaté, die onderwerpen aansnijdt als aids, mensenrechten en ecologische rampen.

Milieu is ook een belangrijk thema voor Moffat Takadiwa en Sanaa Gateja. De laatstgenoemde verwerkt raffia, bananenblad en zelfs overgebleven verkiezingsposters van Barack Obama uit 2008 tot grote wandtapijten – een knap staaltje artistieke upcycling. Van Takadiwa is Mr Consumer 2 te zien, een pop met monsterlijk uitpuilende ogen. Deze is gemaakt van oude spuitbussen, plastic draaidoppen en andere residuen van de wegwerpmaatschappij, waarin ‘de ogen vaak groter zijn dan de buik’.

Africa Supernova bevat heel veel mens­figuren, vaak geschilderd en realistischer dan Mr Consumer 2, maar altijd geladen met een boodschap. Die sterke voorkeur voor portretkunst komt deels voort uit een gevoel iets te moeten ‘inhalen’. ­Eeuwenlang is de schilderkunst gedomineerd door witte tronies. Als er al een Afrikaan werd afgebeeld, dan vaak als slaafgemaakte of bediende, en vaak op gekrompen, ondergeschikt formaat – zoals John Chorley in Antelope een slag kleiner is neergezet.

De Zimbabwaanse kunstenaar ­Kudzanai Chiurai geeft ‘tegengas’ door zijn modellen ten voeten uit af te beelden, iets wat de Oude Meesters deden bij het portretteren van de adel. Majestueus zijn Chiurai’s figuren dan ook, van top tot teen gehuld  in luipaardvel, het attribuut van het traditionele stamhoofd. Die verhevenheid zie je ook bij Kwesi Botchway, die de zwarte huid van zijn geportretteerden naar paars laat neigen, de kleur die in Afrika wordt geassocieerd met koningen en wijzen.

Esiri Erheriene-Essi toont geen royalty, maar juist de middenklasse. In een licht verbleekt palet, dat doet denken aan oude fotoalbums, schildert zij verjaardagsfeestjes met personages in keurige jurkjes en visites in ietwat tuttige woonkamers. Het zijn huiselijke herinneringen die iedereen kent en herkent – alleen zien we dit soort scènes zelden tot nooit met zwarte hoofdrolspelers.

Te lang is de beeldvorming over Afrika en Afrikanen gedomineerd door stereotyperingen, waarin ‘arm’, ‘onderontwikkeld’ en ‘gewelddadig’ de sleutelwoorden waren. Maar het verandert. Zanele Muholi bijvoorbeeld geldt als grote voorvechter van queer Zuid-Afrika, dat nog steeds te maken heeft met geweld en discrimi­natie. Met portretfoto’s die de kijker recht in het hart raken, zegt zij: ook wij hebben het recht gezien te worden.

Muholi, die ooit begon als kapster, maakt altijd werk van de kapsels van haar modellen. Maar een nog belangrijkere rol speelt zwart haar bij Laetitia Ky. Lange tijd verafschuwde zij haar kroeshaar, totdat ze het omarmde als essentieel onderdeel van haar identiteit als zwarte vrouw. Nu vlecht ze het tot sculpturen, voor gefotografeerde zelf­portretten met een niet te missen boodschap. Zoals het werk waarin ze haar vlechten in de vorm van het vrouwelijke seksesymbool heeft gekneed, met in de cirkel een gebalde vuist. Met de weergave van het eigen of Afrikaanse lichaam willen de kunstenaars het clichébeeld van ‘de Afrikaan’ bijstellen. Zo heeft Cristina de Middel in sciencefiction het perfecte vehikel gevonden om een alternatieve realiteit te verbeelden. In haar serie The Afronauts zijn de verkenners van Mars geen Amerikanen of Russen, maar zwarte ­Afrikanen.

Maar wellicht de meeste indruk maken de beelden die dichtbij het alledaagse blijven. Zoals We Outside II van Aviwe Plaatjie. Afgebeeld is een groepje jongens op een stoep. Ze hangen wat rond, praten wat, kijken naar de meisjes. Maar de angel zit in de titel. Deze jongens op de hoek staan letterlijk en figuurlijk buiten: zonder werk en zonder een toekomst in eigen land, en vergeefs kloppend aan de poort van Fort Europa.

Info & Ledenvoordeel

Africa Supernova – t/m 7 januari 2024 in Kunsthal KAde, Amersfoort

Exclusief voor VvAA-leden zijn er twee speciale rondleidingen. Meer informatie: vvaa.nl/ledenvoordeel

Wilt u uw bezoek aan de expositie combineren met een overnachting in Amersfoort? Leerhotel Het Klooster biedt onze lezers een tweedaags arrangement